Katecheza Dobrego Pasterza stanowi metodę wraz z programem nauczania religii katolickiej opartej na Biblii i liturgii oraz systemie pedagogicznym Marii Montessori. Przeznaczona jest dla dzieci w wieku od 3 do 12 roku życia. Twórczynią Katechezy Dobrego Pasterza jest Sofia Cavalletti, włoska biblistka, która przy pomocy montessoriańskiej nauczycielki Gianny Gobbi, stworzyła model wychowania religijnego zwany Katechezą Dobrego Pasterza. Ich współpraca rozpoczęła się 1954 roku w Rzymie, a przez kolejne kilkadziesiąt lat rozwijała się podczas pracy z dziećmi skutkując opracowywaniem koncepcji wychowania religijnego wraz z materiałami dydaktycznymi. Metoda ta została nazwana Katechezą Dobrego Pasterza od biblijnej przypowieści z Ewangelii świętego Jana, którą włoszki obrały za bazową w swoim przekazie katechetycznym. S. Cavalletti wraz z G. Gobbi zaczerpnęły z systemu pedagogicznego Montessori zastosowanie pedagogicznych założeń dotyczących podejścia do dziecka oraz specyficznej roli nauczyciela w odpowiednio przygotowanym otoczeniu.

Całe nauczanie w Katechezie Dobrego Pasterza zostało ugruntowane na metodzie znaków i przypowieści, której celem jest wychowanie do przymierza z Bogiem poprzez głoszenie Dobrej Nowiny oraz dzielenie się doświadczeniem religijnym. Dzięki temu dziecko ma możliwość przeżywania swojej relacji z Bogiem w atmosferze miłości i radości. Program i metoda katechezy została opracowana na trzy poziomy formacji religijnej (3-6, 6-9 i 9-12 lat) w trzyletnim cyklu. Dzieci wraz z katechetą spotykają się na cotygodniowych katechezach w specjalnej przygotowanej sali zwanej atrium, wyposażonej w materiały rozwojowe (dydaktyczne) do pracy własnej. Materiały katechetyczne powinny spełniać kryteria religijnych potrzeb osób na ich etapach rozwojowych i być umieszczone w sali według poszczególnych kategorii, m.in. praktycznego życia, geografii biblijnej, narracji dzieciństwa, wydarzeń paschalnych, przypowieści, chrztu i Mszy Świętej. Odrębne miejsce przeznaczone jest na Pismo Święte, gdzie dzieci mogą gromadzić się na modlitwie osobistej lub wspólnotowej. Spotkania w atrium trwają 2 godziny, zazwyczaj krótszą część należy poświęcić na prezentację nowego tematu, a większość czasu pozostawić na pracę własną dzieci. Uczestnicy poznają około 50 prezentacji w cyklu trzyletnim, zgodnie z rytmem roku liturgicznego. Uczniowie mogą wybierać pomoce, decydując o tym, jaki temat chcą pogłębiać podczas pracy własnej.

Centralny element tego wychowania religijnego stanowi przypowieść o Dobrym Pasterzu, gdzie motywem przewodnim jest ukazanie relacji miłości między Jezusem, a każdym człowiekiem. Dzieciom w pierwszej kolejności czytana jest perykopa, po której następuje wspólna medytacja nad usłyszanym fragmentem. Uczniowie zachęcani są do dialogu i odpowiedzenia na pytanie kim są owce. Po niej dokonywany jest pokaz materiału do indywidualnej pracy. Za jego pomocą dziecko może nie tylko przeczytać dany fragment Pisma Świętego, ale także opowiedzieć go własnymi słowami, korzystając z makiety owczarni i drewnianych figurek – Dobrego Pasterza i owiec, przez co samodzielne powtarza elementy przypowieści, które trafiają do niego różnymi kanałami sensorycznymi, by poznawać i doświadczać rzeczywistość religijną wszystkimi zmysłami przez własną aktywność.

W atrium najmłodsza grupa (3-6 lat) zaznajamiana jest z Mszą Świętą i chrztem, życiem Jezusa oraz wybranymi przypowieściami dotyczącymi Królestwa Bożego. Dopiero na drugim etapie (6-9 lat) poznaje te, które zawierają w sobie aspekt moralny i przygotowuje się do przyjęcia Pierwszej Komunii Świętej, zgłębiając poszczególne elementy Mszy Świętej oraz sakramentu pokuty, a także odkrywając historię zbawienia, z naciskiem na aspekt teraźniejszości i zaangażowania człowieka na rzecz budowania królestwa Bożego w oczekiwaniu na powtórne przyjście Chrystusa. Najstarsza grupa (9-12 lat) pracuje dodatkowo z taśmami czasu dotyczącymi zagadnień: stworzenia, grzechu, potopu oraz historii Abrahama i Mojżesza w kluczu typologii. Dzięki pytaniom, które znajdują się na każdej linii czasu, uczniowie mogą zagłębiać się w znaczenie historii, liturgii i całego swojego życie, które jednoczą się w jednym planie Boga.. Zaprezentowanie uczniom treści przy pomocy materiałów katechetycznych odbywa się poprzez naprowadzanie ich przy pomocy pytań do refleksji, do samodzielnego odczytywania wykonywanych znaków, gestów w liturgii oraz wydarzeń biblijnych, a nie podawania gotowych rozwiązań w postaci definicji czy interpretacji. Taki sposób przedstawiania treści ma prowadzić do spotkania i poznania konkretnej Osoby – Jezusa Chrystusa.

Rola katechety polega przede wszystkim na uważnej obserwacji dziecka i jego potrzeb religijnych. Dorosły ma starać się odpowiadać na prośbę dziecka brzmiącą: „pomóż mi samodzielnie zbliżyć się do Boga” . Oprócz przekazu treści, katecheta wspólnie modli się i medytuje z uczestnikami katechezy w atrium, by ich życie religijne mogło wzrastać. Zadaniem osoby dorosłej jest również dbanie o otoczenie oraz materiały katechetyczne. Aby rozpocząć pracę według Katechezy Dobrego Pasterza, katecheta powinien ukończyć specjalistyczne szkolenie w zakresie tego wychowania religijnego, które da całościowy obraz metody, przygotuje do prowadzenia zajęć oraz wykonania materiałów dla dzieci.

W Polsce niektóre przedszkola i szkoły pracujące według systemu Montessori, proponują w ramach katolickiej lekcji religii Katechezę Dobrego Pasterza. Coraz częściej można się również spotkać z ofertą prowadzenia owego wychowania religijnego przy parafii jako jedną z możliwości duszpasterstwa zwłaszcza dla najmłodszych, nieobjętych obowiązkiem szkolnym, lub jako propozycja dla dzieci przygotowujących się do przyjęcia sakramentu Eucharystii lub będących w edukacji domowej.

Katecheza Dobrego Pasterza będąca alternatywną metodą wychowania religijnego, wymaga dużego zaangażowania – przeszkolenia katechetów, wygospodarowania i przygotowania przestrzeni oraz materiałów – jednak stanowi niezwykle bogatą i głęboką propozycję formacji dzieci, pozwalającą im samodzielnie i twórczo budować więź z Bogiem.

Więcej nt. Katechezy Dobrego Pasterza zob.:

Surma B., Charakterystyczne cechy formacji religijnej według koncepcji pedagogicznej Marii

Montessori, w: Pedagogika Marii Montessori w Polsce i na świecie, red. B. Surma, Kraków – Łódź 2009, s. 213-224.

Surma B., Formacja religijna dziecka a rola dorosłego w koncepcji pedagogicznej Marii Montessori na przykładzie „Katechezy Dobrego Pasterza” Sofii Cavalletti, „Paedagogia Christiana” 2009, t. 23, nr 1, s. 147-158.

Surma B., „Żyć w relacji” podstawą wychowania religijnego w koncepcji Sofii Cavalletti, w: Edukacja w systemie Marii Montessori – wychowaniem do wartości, red. M. Miksza, Łódź 2014, s. 101-110.

Surma B., Biel. K., Ja jestem Dobrym Pasterzem. Przewodnik metodyczny do katechezy Dobrego Pasterza dla dzieci od trzeciego do piątego roku życia. Poziom pierwszy, Łódź 2011.

Walkowiak N., Przygotowanie do Pierwszej Komunii Świętej w wychowaniu religijnym M. Montessori, w: Katechéza – výzvy a impulzy, red. P. Tirpak, Preszów 2018, s. 102-116.

Walkowiak N., Wychowanie religijne w systemie pedagogicznym Marii Montessori w Polsce i we Włoszech, Kraków 2020.

Opracowała: Natalia Walkowiak